Michael Scott, ‘Het wrede ontwaken van een nieuwe wereld’

“Wanneer toch, wanneer zult u, mannen van Athene, doen wat nodig is? Wanneer wàt zal gebeuren? ‘Wanneer, bij Zeus, een noodzaak daartoe zal bestaan!’ Waarvoor moet men dan hetgeen thans aan het gebeuren is, wel houden? Ik meen immers dat voor vrije lieden schaamte over de situatie waarin zij zijn verzeild, de meest dwingende noodzaak is. Of verkiest u – zeg het mij! – te blijven rondslenteren en aan elkaar te blijven vragen: ‘Is er nieuws?’? Kan er wel groter nieuws te horen zijn dan het nieuws dat een Makedoniër op Atheners de ene overwinning na de andere behaalt en de zaken van de Hellenen doorlopend bereddert?”

Demosthenes, ‘Eerste Philippische Redevoering’, vertaling: Jean-Baptiste Sissau, 22 oktober 1968, pag. 5-6.

404 v.Chr. Het Spartaans leger belegert Athene en blokkeert de haven Piraeus, die de levensader vormde van de graanvoorziening van het dichtstbevolkte gebied van de toenmalige wereld. De roemruchte democratie Athene aanvaardt zijn nederlaag. Het Atheense rijk is dood. Mei 2010. Griekse jongeren bestormen het parlement en nemen het ei zo na in. De Griekse democratie wankelt weer. De financiële problemen, waarmee Griekenland worstelt, zijn niet nieuw. De vierde eeuw voor Christus was een periode van drastische veranderingen en bezuinigingen. Michael Scott focust op die die cruciale periode in de antieke Griekse geschiedenis. In tijden van massale geschiedvervalsing en van algemene culturele amnesie is zo’n boek van levensbelang. Het frist ons geheugen op en legt een parallel van het verleden naar het heden. Het verleden verschaft ons immers de middelen om datgene te scheppen wat we voor de toekomst belangrijk achten.

Wat voorafging: de gouden eeuw van Pericles. Pericles (490 v. Chr. – 429 v. Chr.) was de grootste staatsman van Athene tijdens de culturele en politieke bloeitijd van de stad tijdens de 5de eeuw v. Chr. Hij behoorde tot de democratische stroming van de Atheense politiek. Als veldheer leidde hij veldtochten tegen Boeotië en Aigina en vestigde hij de hegemonie van Athene. Hij vormde de Delische Bond om tot een leidend Atheens imperium. Hij onderhandelde een langdurige vrede met Sparta. In de binnenlandse politiek versterkte hij de democratische instellingen door minder bedeelde burgers democratische rechten te verlenen. In 431 v.Chr. brak de Peloponnesische oorlog uit. Ontevredenheid leidde tot een afzetting van Pericles maar in 429 v.Chr. werd hij herkozen. In dat jaar overleed hij aan de pest, de vreselijke ziekte die de Atheense bevolking in korte tijd decimeerde.

Wat volgde: na de dood van Pericles volgden 30 jaar chaos en verval. De voortdurende aanvallen van de Spartanen op de Atheense stadsstaat holden het gezag van de democraten uit. Voeg daarbij een economische en financiële crisis van jewelste plus drie opeenvolgende pestepidemieën die de bevolking decimeerden en je hebt het recept voor een debacle. Na de nederlaag tegen Sparta werden de vestingsmuren rond Athene gesloopt. Een raad van 30 tirannen nam het bestuur van de stad over. Nadat de tirannen korte tijd later verdreven werden, werd de democratie gedurende korte tijd in ere hersteld. Intussen dook in het Oosten een nieuw gevaar op. In Macedonië was een oppermachtige dynastie opgestaan. Philippus van Macedonië liep in 338 v. Chr. In Chaeronea de verenigde Thebaanse en Atheense legers onder de voet. Zijn zoon Alexander deed het nog beter. Hij wierp zich als heerser over Griekenland en veroverde in die hoedanigheid het Perzische rijk. Na zijn dood viel het rijk ten prooi aan anarchie en tirannie. Dat alles speelde zich af in nauwelijks 100 jaar.

Michael Scott belicht in zijn boek uitsluitend de periode tussen de dood van Pericles en de dood van Alexander. Het is een cruciale periode in de antieke geschiedenis. ‘Het wrede ontwaken’ is een vlot geschreven boek dat zich richt tot een breed publiek. De talloze referenties naar hedendaagse situaties maken het boek zeer toegankelijk. Soms maakt Scott het wat te gortig. Hij vindt bijvoorbeeld vergezochte overeenkomsten tussen de geschriften van Isckrates en Obama. Pagina’s na pagina’s worden gewijd aan een levensbeschrijving van Alexander de Grote die gekopieerd lijkt uit de grandioos mislukte Hollywoodfilm van een paar jaar terug. Demosthenes wordt omschreven als een ‘prince of darkness’, een rechtstreekse verwijzing naar de Amerikaanse havik Richard Perle die de tweede Golfoorlog in gang stak. Lessen trekken uit het verleden voor het heden? Gelukkig relativeert zijn inspanningen in een nawoord: ‘Graven in de geschiedenis houdt in dat we graven in een wereld die uit drijfzand bestaat, en toch kunnen we ons niet veroorloven om die wereld te negeren.’

Michael Scott, ‘Het wrede ontwaken van een nieuwe wereld – Ondergang en herrijzenis van het antieke Griekenland’, vertaald door Rogier van Kappel, Uitgeverij Bert Bakker, Amsterdam 2010, ISBN 978 90 351 3456 0.

recensie verscheen eerder op http://www.cuttingedge.be/books/reviews/235960-wrede-ontwaken-van-een-nieuwe-wereld