Kan je tegenwoordig nog naar de Noord- of de Zuidpool trekken om daar met de meest geavanceerde apparatuur geluidsopnames te maken van afkalvende gletsjers, klotsende fjorden, ijzige noordenwinden en fauna en flora van boven de poolcirkel zonder rekening te houden met de 'politics of ecology'? De poolcirkels verloren hun onschuld. Het volstaat niet meer om veldopnames te maken van koude poolzeeën en van kruipend ijs. Een klaar idee hebben van de omgeving waarin je werkt, is een noodzaak. Hoe breng je geluidsopnames van door menselijke interventie ecologisch onstabiel geworden omgevingen over bij de luisteraar? We vroegen het aan de Noorse Jana Winderen die net de cd 'Energy field' uitbracht op het Britse experimentele label Touch.
Gewapend met gesofisticeerde hydrofoons, parabolische microfoons en een digitale harddisk recorder trekt de Noorse Jana Winderen naar plaatsen die belangrijk zijn voor ons begrip van de complexiteit en de kwetsbaarheid van maritieme ecosystemen. Voor 'Energy field' maakte ze trips naar de Barentszzee ten noorden van Rusland, naar Groenland en naar Noorwegen. De opnames, die ze daar maakte, verwerkt ze op haar nieuwe album tot krachtige en dynamische geluidslandschappen, die een eigen verhaal vertellen. De protagonisten zijn niet alleen noordenwind, raven en honden, maar ook jagende, parende en zwemmende schaaldieren en vissen. Het resultaat is verbluffend: een reis naar de onbekende audiowereld van het onherbergzame noorden.
Het onvatbare en de ultieme openheid van natuurgeluidsopnames vormen voor Jana Winderen een echte uitdaging. Met het ter plekke gevonden materiaal gaat ze aan de slag om bij de luisteraar vrije associaties, directe ervaringen en gevoelens op te wekken. 'Ik zoek naar geluiden uit ongekende geluidsbronnen', zegt ze over haar album. 'Noem het blinde veldopnames. De laatste vier jaar verzamelde ik met hydrofoons vooral opnames van rivieren, oevers en oceanen, en recentelijk van gletsjers in Noorwegen, IJsland en Noorwegen. In de diepte van de oceaan zijn er onzichtbare maar hoorbare geluiden, waarvan we onwetend zijn, zelfs al bedekken de oceanen 70% van de aardoppervlakte. Ik experimenteer met verschillende microfoontypes om geluiden te verzamelen, die niet onmiddellijk herkenbaar zijn, maar ruimte bieden voor ruimere, creatieve interpretatie bij de luisteraar. Die geluiden gebruik ik als bronnenmateriaal voor composities in een live omgeving of installaties en tegenwoordig ook voor film, radio, cd en vinylproducties.'
SLAK
Voor haar projecten gebruikt Jana verschillende werkmethodes. Staande voor een installatie zal de luisteraar immers zijn eigen plaats en tijdstip in de ruimte kunnen uitkiezen. 'Maar ik kan de set-up van de speakers zodanig controleren dat ik kan bepalen hoe ik de mensen wil doen luisteren', zegt ze. 'In het geval van een cd creëer je een vaste tijdlijn. Je verliest de controle over waar en wanneer de geluiden gehoord worden. De radio vergt weer een andere manier van werken: je kunt daar verhalen vertellen, mensen ontmoeten en uitleg geven over je werkmethode. Naargelang de situatie gebruik ik verschillende communicatiemethodes. Onze ecosystemen zijn hard en brutaal. Ze verbergen enorme verborgen krachten in zich. Mijn compositieproces start meestal met de keuze van de juiste microfoon. Dan beslis ik waar ik hem zal installeren, hoeveel microfoons ik wil gebruiken en hoe diep ik de hydrofoons in het water of in het ijs zal plaatsen. Elke keuze creëert voor de luisteraar een aparte luisterervaring. Een microfoon in de buurt van een slak registreert het schrapen van zijn lijf over een steen terwijl hij zich aan het voeden is. Vanop een afstand hoor je hoe een ijsberg afbreekt. Met twee, drie of vier hydrofoons tegelijk krijg je een verschillend ruimtelijk besef van de geluidsomgeving die je onder water aantreft. In statische live installaties gebruikte ik ooit in real time opnames van voorbijzwemmende, jagende of etende vissen.'
ØKOFILOSOFI
Op het dynamische en broeierige 'Energy field' zijn de geluiden gelaagd, maar op bepaalde plaatsen zijn de lagen heel dunnetjes op elkaar gestapeld. De opnames hebben uit zichzelf al voldoende innerlijke vaart en energie. De maritieme ecosystemen spatten zowaar uit je speakers. Als luisteraar blijf je niet onbewogen. Je wordt als het ware meegetrokken in de geluidswereld die Jana voor je creëert. 'In 1987 ging ik in Oslo naar een lezing door Arne Næss', aldus Jana Winderen. 'Hij kan beschouwd worden als de stichter van de Økofilosofi. In die periode studeerde ik visecologie, biochemie en wiskunde aan de Oslose Universiteit. Ik kan me vinden in veel van Næss's basisgedachten en ik nam ze ook op in mijn manier van denken. Onze zintuigen zijn beperkt. We zien en horen in een niet al te breed spectrum. Heel wat zaken liggen buiten het bereik van onze zintuigen. Ik geloof dan ook dat we veel nederiger moeten zijn en onszelf meer moeten bekijken als deel uitmakend van het complexe ecosysteem van de natuur. We bestaan niet afzonderlijk. In de loop van onze geschiedenis verloren we heel wat van onze mogelijkheden. De enorme variëteiten aan levensvormen onder het oceaanoppervlak ontwikkelden zich al miljoenen jaren langer dan wij.'
HENRY DE HARING
Ecologie en alles wat ermee gepaard gaat, is altijd al heel belangrijk geweest voor Jana en speelt een rol in haar werk als geluidsdeskundige. Haar favoriete boek uit 1973 was 'Økologi'. 'Toen ik over ecosystemen begon te leren en toen ik hoorde hoe alles onderling verbonden is, was ik nauwelijks acht jaar', zegt ze. 'Toen ik dertien was, schreef ik een essay over een vis die Henry de Haring heette en die rondzwom terwijl hij commentaar gaf op de menselijke activiteit en de ecosystemen in de oceaan. Nu probeer ik een verhaal te vertellen met de geluiden die ik vind en met de indrukken die ik verzamel. Dat gebeurt niet alleen auditief, maar wordt evenzeer bepaald door de atmosfeer van de plaats, door de mensen die ik ontmoet of door de verhalen die ze vertellen en door de dingen die op weg naar de plaats van opname gebeuren. Een album of een concert is niet louter een document. Ik put de dramatische impact van mijn opnames volledig uit. Wanneer ik voorbeelden van mijn werk geef op een klimaatconferentie, zal dat vanzelfsprekend op een meer documentaire manier gebeuren. Een ecologisch project realiseren dat alleen maar geluiden omvat die te maken hebben met de wereldwijde klimaatwijziging? Ik denk niet dat dat kan … Tuurlijk kan ik opnames maken van 'smeltend ijs', maar dat alleen is lang niet voldoende. Het zou zijn zoals schilderen met één kleur, en dat is net iets dat ik zorgvuldig probeer te vermijden …'
Jana Winderen - 'Energy field' [Touch # TO:73], www.touchmusic.org.uk.
Artikel verscheen op: http://www.cuttingedge.be/pages/3629-muziek-en-ecologie-interview-met-jana-winderen
No comments:
Post a Comment