Alain Finkielkraut, 'Een intelligent hart'

TESTAMENT VAN EEN POLEMICUS

De ultraconservatieve Alain Finkielkraut is één van de meest controversiële en keetschoppende filosofen van Frankrijk. Niet louter tevreden met zijn positie als hoogleraar filosofie aan de Parijs Ecole Polytechnique treedt hij ook graag buiten de kansel van de universiteit om zijn provocerende mening over alles en nog wat in de media en in krantencolumns breed uit te smeren. In 2005 tekenden 60 collega's van zijn Ecole Polytechnique een petitie tegen hem. Bekend is de rel die hij veroorzaakte toen hij in 2008 het Franse voetbalteam tijdens de wereldbeker 'black, black, black' in plaats van 'black, blanc, beur' noemde.

De van Joodse Polen afstammende professor haalde zich in 2000 de woede van zijn eigen Joodse gemeenschap op de hals met het boek 'Une voix vient de l'autre rive' (‘Een stem van de overkant’, vert. Frans de Haan). In het boek pleitte hij onomwonden tegen de exploitatie van de holocaust voor pro-Joodse doeleinden. De genocide tegen de Joden moet volgens Finkielkraut terug in zijn historische context geplaatst worden. We mogen nooit vergeten wat toen gebeurde en we moeten de slachtoffers blijvend eren, maar we mogen de herinnering aan de Shoah niet verder exploiteren. Finkielkraut werd onterecht van alle kanten beschuldigd van antisemitisme, nestbevuiling en zelfs van negationisme.

In 2010 lijkt de misbegrepen professor moegestreden. Zijn nieuwste werk 'Een intelligent hart' is van een geheel andere orde. Het rustige en meditatieve boek werd geschreven tijdens een gedwongen periode van rust en wordt aangekondigd als 'misschien wel zijn allerlaatste boek'. 'Een intelligent hart' bevat 9 opstellen over literatuur met een korte inleiding en een nawoord. De essays zijn interpretaties van zijn favoriete literaire werken. Dat gaat van de Rus Dostojevski tot de Amerikaan Philip Roth. Een rode draad doorheen het boek valt niet meteen te ontwaren. Laat ons stellen dat het allemaal boeken zijn over 'mensen' die door een minieme 'misstap' hun complete leven vergallen. Het zijn allemaal in zekere zin Griekse tragedieën.

Dat wordt het duidelijkst in de interpretatie van 'De grap' van de Tsjechische auteur Milan Kundera. Door een misplaatste briefkaart aan zijn vlam Markéta haalt het hoofdpersonage Ludvík zich de woede van het secretariaat van de Communistische Partij op de hals. Hij wordt uit de faculteit gestoten. Wat begon als een grap, heeft gevolgen die zijn verdere leven zullen overschaduwen. Ivan Grigoriévitch, de tragische held van de nagelaten roman 'Alles stroomt' van de Russische auteur Vassili Grossman wordt verbannen naar Semipalatinsk omdat hij bij zijn docenten historisch materialisme de vrijheid verdedigde als een goed dat evenveel waard is als het leven. Na dertig jaar verbanning is hij bij zijn terugkomst slechts een schim van zichzelf.

De laatste lezing van Finkielkraut, 'Babette's feestmaal' van Karen Blixen, eindigt met een optimistische noot. De Franse communarde Babette, de dienster van een norse Noorse familie, besteedt het bedrag dat ze won in een loterij aan een copieuze feestmaaltijd voor haar Scandinavische vrienden. Ze veroorzaakt een mirakel. De culinaire kunst, die ze tentoonspreidt, tovert het goddellijke in de triviale dagelijkse 'maaltijd', die zowel slaven en meesters in één festijn samenbrengt. Kunst overstijgt het materiële en het spirituele en toont ons het goddelijke in het alledaagse.

De secundaire denkoefeningen van Finkielkraut zijn erudiet maar zeer toegankelijk. Het elegante, precieze en beeldrijke Frans van Finkielkraut werd secuur vertaald door Frans de Haan. 'Een intelligent hart' is minder polemisch maar daarom niet minder passioneel dan zijn overige werken. Het lijkt alsof Finkielkraut hier ons een bilan voorlegt van zijn eigen leven. Doorheen de fictie en de getuigenissen van de gelezen romans, somt de auteur zijn eigen veldslagen op. Ondanks de verscheidenheid van de verschillende passages is ‘Een intelligent hart’ een belangrijk werk in het oeuvre van Finkielkraut en bovendien een richtingaanwijzer naar een onoverzienbare stapel essentiële literatuur.

Alain Finkielkraut, 'Een intelligent hart', Uitgeverij Contact, ISBN 978 90 254 3465 6.

artikel verscheen op www.cuttingedge.be