Heaney en Holland - Over 'Regio en Ring' van Seamus Heaney, vertaald door Hanz Mirck

In 2006 verscheen ‘District and Circle’, de langverwachte nieuwe dichtbundel van de Ierse Nobelprijswinnaar Seamus Heaney. Halfweg 2009 kreeg de Hollandse dichter Hanz Mirck de opdracht om de bundel in het Nederlands om te zetten. Zelfoverschatting van de uitgeverij? Haastwerk? Een misstap om dit werk toe te vertrouwen aan een dichter zonder levenslange ervaring? Sprong de 71-jarige Heaney dit keer te lichtvaardig om met zijn poëtische erfenis? Van de titel tot het laatste woord: alles verliep fout. We vroegen aan Hanz Mirck wat er aan de hand was.*

Hoe ben je als vrij jonge dichter bij een vertaling van Seamus Heaney terechtgekomen? Is er een affiniteit vastgesteld? Of heb je de job gewoon op je genomen als vertaler?

Hanz Mirck: “Tja, wat is vrij jong? Ik debuteerde in 2002, publiceerde tot nu toe vier bundels, won wat prijzen. Verder vertaalde ik al eerder een bundel van Heaney, maar ook werk van de Amerikaanse dichter Nick Flynn, klassieke liedteksten (in ‘Mijn rust is heen, mijn hart is zwaar’) en toneel, voor De Doelen in Rotterdam. Die eerste bundel van Heaney, die ik vertaalde (Elektrisch licht), vond ik geweldig en dat heeft mijn werk beïnvloed. Daarom wilde ik ook District and Circle graag doen.”

Wat is de betekenis van de titel en wat was de reden om 'District and Circle' te vertalen door 'Regio en Ring'?

Hanz Mirck: “De titel van de bundel verwijst naar twee lijnen van de Londense metro. Een Nederlandse lezer zal deze woorden niet meteen koppelen aan de ondergrondse, maar wel aan de betekenis die de woorden buiten deze context hebben. Nu gaat de bundel over de onderwereld, de doden, en daalt de lezer samen met de dichter af.... in een vertaalprobleem. Want hoe vertaal je die titel? Met 'Ring en Regio', zodat je begrijpt dat het twee metrolijnen zijn, en twee woorden die met ruimtelijke beweging te maken hebben? Of toch die stationsnamen onvertaald laten en op het omslag een fragment van de kaart van de Londense metro laten zien, zodat de lezer kan zien dat het gaat om twee lijnen die ergens samenkomen, een tijdje gelijk op gaan en dan weer elk huns weegs, zoals de levende dichter die de doden even ontmoet en dan weer verder gaat met zijn leven? Of er iets Hollands/Amsterdams van maken: 'Isolatorweg en Gein'? Heaney mailde me dat hij de namen met daarbij de toevoeging 'in de Londense metro' een oplossing vond. Ik vind dat te uitleggerig. Als het toch gaat om de metro an sich, waarom dan niet 'Londense metro', of (nog mooier) 'Ondergrondse'? 'Noordzuidlijn' vond ik ook wel een leuke, maar dat vinden de Amsterdammers dan weer helemaal niet grappig... Ik besloot de zaak om te draaien en vroeg Heaney of hij 'District and Circle' puur vanwege historische redenen had gekozen (omdat hij die twee lijnen van de metro nu eenmaal gebruikte) of waren er ook redenen van taalkundige aard? Inderdaad, antwoordde hij: ‘I chose District and Circle as a title because 1) I used to travel on that line/those lines when I worked on a summer holiday job in London, in the early 1960s - from Earls Court to St James's Park and back; but also 2) because the words 'district' and 'circle' apply to the book in a different way, in that many of the poems return to a district - my childhood world in Ulster - which the poems also 'circle', or circle around, in memory.’ Dat is wat ik ook verwacht had - Heaney laat geen dingen aan het toeval over. Met dit antwoord kon ik de uitgever overtuigen dat 'Regio en ring' een goede overzetting is van ook die betekenis, die toch de metro-verwijzing intact laat. (Ik had eerst 'Ring en regio' maar Piet Gerbrandy wees me op het betere ritme van deze volgorde.)

Had je contact met Seamus zelf? Hoe verliep dat contact? Hebben jullie samengewerkt om de bundel te verlaten of gaf hij jou de volledige vrijheid?

Hanz Mirck: “Ik heb met hem gemaild, maar wegens zijn drukte zo beperkt mogelijk, ik was al blij dat ik de moeilijkste kwesties aan hem kon voorleggen. Over de titel was hij heel duidelijk, verder had hij het idee dat veel dingen inderdaad lastig te vertalen waren maar hielp hij wel.”

Hoe heb je het aangepakt om het sappige en vrijwel onvertaalbaar geachte met Ierse uitdrukkingen doorspekte Engels van Heaney in het Nederlands over te brengen?

Hanz Mirck: “Ik heb zo ongeveer ieder woord opgezocht, in vertaalwoordenboeken en online woordenboeken. Ook dingen voorgelegd aan Heaney zelf en aan vertaler Willem Groenewegen en enkele andere deskundigen. Verder heb ik de gedichten hardop gelezen en geprobeerd de toon en het ritme te vinden en dat over te brengen. De uitdaging zat in onvertaalbare dingen, woordspelingen etc, die Heaney soms zelf onvertaalbaar achtte maar die toch lukten. ‘You whom I cleave to, hew to’ - Jij die ik liefhad: het hakken zit toch in de vertaling nu, als je het hardop leest. Verder heb ik veel van en over hem gelezen en research gedaan naar Ierse kwesties. De aantekeningen heb ik echter beperkt gehouden want dergelijke uitleg krijgt de lezer van het origineel ook niet.”

Heb je uit het werk van Seamus Heaney iets opgestoken voor je eigen werk? Lezen we binnenkort een Heaney-bundel van Mirck?

Hanz Mirck: “Mijn vorig jaar verschenen bundel ‘Archiefvernietiging’ draagt al sporen van Heaney in zich: hoe hij persoonlijke herinneringen gebruikt, mythologiseert, symbolisch maakt, daar heb ik veel van opgestoken. Ik schreef al steeds persoonlijker maar hij leerde me te durven. Ook zijn humor vond ik inspirerend, hoe hij een kacheldeksel opdraagt aan Auden, en als een kind daar allemaal associaties bij verzint, die toch een culturele achtergrond hebben.”

Eerste indruk van het dichtbundeltje is dat het nogal slordig is.Er staan storende fouten in , bvb. op pag. 30 in het gedicht 'Strotouw' staat er 'koortachtigheid' ipv 'koortsachtigheid. Dat is natuurlijk niet jouw fout, maar het haastwerk van de uitgeverij ondermijnt toch wel jouw oprechte inspanningen. Hoe reageer je daarop?

Hanz Mirck: “Ja, dat vind ik erg jammer. Ik vrees dat er te weinig in de redactie is geïnvesteerd. Ik heb een aantal keren voorgelegd aan de uitgever om deze bundel te vertalen, en steeds hoorde ik niets. Ineens wilden ze het toch, en moest het in drie maanden af. Ik had een fulltimebaan dus dat was ook voor mij een haastklus. Dat zou ik nu nooit meer doen, zodat ik zelf meer tijd kan nemen om het zelf allemaal tien keer na te lopen.”

Vind je dat het mogelijk is dat een jonge dichter als jij met relatief weinig renommee en met een vrij onbekende naam een nobelprijswinnaar van in de 70 vertaalt? Hoe keek je aan tegen zo'n opdracht?

Hanz Mirck: “Ik vond het een grote eer, ook om met Heaney te mailen. Mijn vorige vertalingen kregen goede recensies, dat gaf wel de moed om door te gaan. Bovendien ging het hier om het overbrengen van een bepaalde toon, meer dan intellectuele achtergronden of rijmschema’s, en dat is wel iets wat ik meen te kunnen. Ik heb wel gemerkt dat het een groot prestige heeft, en dat mensen dan snel denken: wie ben jij om dat te doen. Hoge bomen vangen veel wind. Aan de andere kant staan er in de bundel ook diverse gedichten die Heaney vertaald heeft, en die vertalingen zijn eh, nogal losjes. Dus of vertaalkwaliteit echt met een status te maken heeft, vraag ik me af.”

Hoe verhoud je je tot andere Heaney-vertalers, zoals Rouke Broersma?

Hanz Mirck: “Broersma ken ik niet zo goed, wat ik gezien heb, vond ik wel degelijk maar niet zo muzikaal. Iedere vertaler maakt andere keuzes. Peter Nijmeijer is natuurlijk mijn grote voorbeeld, die weet zo veel en brengt Heaney’s werk erg goed over. Ik heb begrepen dat hij niet meer in staat is dit werk te doen en dat is een groot verlies.”

Welke plaats bekleedt 'District and Circle' in het volledig oeuvre van Heaney?

Hanz Mirck: “Dat is een moeilijke vraag - in elk geval is het op dit moment zijn laatste bundel, en wie weet blijft het ook bij deze? Hij is al niet meer erg jong maar nog wel productief. Deze bundel gaat erg over de dood en de onderwereld, dus het is ook een voorbode voor wat komen gaat...”

Tot slot: wat vond je het leukste gedicht om te verlaten? Welk vond je het moeilijkste?

Hanz Mirck: “Het eerste gedicht ‘The turnip-Snedder’ vond ik erg leuk omdat het zo prachtig de toon zet, en die kon ik volgen, overbrengen. ‘In a loaning’, het één na laatste, was erg lastig omdat het een heel erg ingedikte tekst is, die leunt op een gedicht van Keats. Soms zijn gedichten leuk omdat ze een uitdaging vormen voor de vertaler, maar soms leuk omdat ze zo mooi zijn. In het beste geval valt dat samen.”

Seamus Heaney, ‘Regio en Ring’, vertaald door Hanz Mirck, J.M. Meulenhoff, 2010, ISBN 9 789029 081009.

* 'Regio en Ring' van Seamus Heaney vertaald door Hanz Mirck werd intussen door Uitgeverij Meulenhoff uit de handel gehaald.